Czy Mitologia może być interesującą
lekturą dla młodego człowieka?
Nieukształtowana osobowość i światopogląd młodego człowieka są nieustannie
atakowane przez dzisiejszą rzeczywistość. Nasz świat - świat (jak
ktoś trafnie określił) "fałszywych bogów": telewizji, internetu
oraz kultury masowej wyraźnie deformuje i skaża kształtujący się charakter.
Czy atakowani produktami popkultury o niskich walorach estetycznych
młodzi ludzie potrafią odnaleźć prawdę, rzeczywiste wartości? Przed
postawieniem pytania: "Czy Mitologia może być interesującą lekturą
dla młodego człowieka?" należy zapytać, czy książki mogą interesować
bardziej niż telewizja lub internet. Jednak statystyki pokazują, że
przytłaczająca większość osób wybiera drugą opcję...
Mitologia z pewnością może interesować młodych ludzi, pod warunkiem,
że sami należą do wąskiego grona osób czytających książki. Można nawet
powiedzieć, że panująca od kilku lat wśród młodzieży tendencja do
fascynacji fantastyką, dawnymi czasami, czy choćby rycerstwem sprzyja
czytaniu mitologii.
Młodzi ludzie zapisują się do bractw rycerskich, przesiadują popołudniami
w klubach gdzie grają w fabularne (narracyjne lub karciane) gry fantastyczno
- przygodowe. Tworzą pewien rodzaj wspólnoty: razem jeżdżą na konwenty,
turnieje i inne wszelkiego rodzaju zjazdy, na których całymi nocami
nie śpią będąc zbyt zajętymi eksploracjami i poznawaniem fantastycznych
światów - wytworów ich połączonych wyobrażeń i wizji. To nieposkromiona
żądza niecodzienności, przygody i fikcji, będąca pragnieniem ucieczki
od mdłej i wyjątkowo nieatrakcyjne, szarej rzeczywistość (często zbyt
skomplikowanej, niezrozumiałej i trudnej) w świat barwnych i wyrazistych
postaci fantastycznych, a nie potrzeba poznania kultury antycznej,
czy wierzeń starożytnych ludów przyciąga młodych do świata fikcji.
Dziś większość z nich (nawet podświadomie) klasyfikuje mitologię jako
pewien gatunek baśniowej fantastyki, mocno zbliżony do niezwykle popularnego
fantasy.
Zarówno Mitologia jak i fantasy posiadają wspólne cechy: baśniowe
stwory-hybrydy, przerażające monstra, którym wojownicy stawiają czoła.
Jak mówią encyklopedie fantasy jako magiczno-awanturnicza odmiana
fantastyki, sama nawiązuje do mitów, legend i baśni wspólnych wielu
kręgom kulturowym. Profesor John Ronald Reuel Tolkien w swoich wykładach
sam nazywał mit - swego rodzaju - baśnią: "Osobiście wolałbym
tu mówić o przemianie wzniosłej baśni (bo czymże innym jest grecka
opowieść)".
Okazuje się, że największym atutem mitologii dla większości młodych
nie jest wcale chęć poznania starożytnych wierzeń, lecz magia i tajemnica,
którymi historie o leśnych nimfach, centaurach i wyprawach po skarby
wprost emanują.
Uwagę zwraca również uniwersalność Mitologii, która mimo bezustannej
ewolucji obyczajów i mentalności ludzi cieszy się niesłabnącą popularnością.
Być może na zachowanie ciągłej aktualności pozwala jej możliwość niemal
dowolnej interpretacji. Wydaje się, że to właśnie magiczne przedstawienie
świata sprawia, iż niezależnie od czasów Mitologia pozostaje popularna.
Wyobrażenia rzeczy nierealnych (w przeciwieństwie do opisu rzeczywistości,
która wciąż ulega zmianom) zawsze pozostaną aktualne. Bez względu
na czasy, w jakich będą żyli ludzie, "nieosiągalne" i "nierealne",
a w dodatku "tajemnicze" ciągle będzie pociągające.
Należy również zwrócić uwagę na zjawisko, które można nazwać "Ujemnym
Efektem Powszechności". Dzieła odnoszące jednocześnie sukces
komercyjny, utwory, które można dostać bez problemu w każdej księgarni,
często stają się w odczuciu czytelników czymś pospolitym, zwyczajnym,
nie wzbudzającym zainteresowania. Wiele osób szuka prac niespotykanych,
oryginalnych. Odczuwa wielką przyjemność, kiedy powstaje potrzeba
wysiłku, wykazania dociekliwości w poszukiwaniach potrzebnej książki.
Jednak niezależnie od tego czy Mitologia odpycha swoją popularnością
i dostępnością, czy przyciąga czytelników jest wszechobecna w kulturze.
Motywy mitologiczne można dostrzec niemal w każdej dziedzinie sztuki
(głównie w rzeźbiarstwie). Jednym z przykładów może być choćby stolica
Austrii - Wiedeń. Zarówno Schönbrunn - letnia rezydencja cesarska,
jak i pałac zimowy - Hofburg są przepełnione motywami mitologicznymi.
W ogrodach Schönbrunu zwiedzających zachwyca ogromna Fontanna Posejdona,
umiejscowiona u podnóża wzniesienia. Na jego szczycie wznosi się Glorietta,
której strop dźwigają kolumny - charakterystyczne dla greckich budowli.
Uwagę przyciąga również replika ruin rzymskich wzorowana na świątyniach
mitologicznych bóstw. W samych ogrodach można znaleźć czterdzieści
fontann i posągów przedstawiających bohaterów greckiej mitologii.
Także Hofburg i okoliczne budynki ozdabiają liczne postacie mitologiczne:
to muzy greckie na dachach Biblioteki Narodowej i Hiszpańskiej Szkoły
Jazdy, to znowu rzeźby obrazujące prace Heraklesa przy jednej z wielu
bram Hofburga. Olbrzymia ilość odwołań do mitologii sprawia, iż turysta
nie znający jej treści nie wiedziałby nawet, co przedstawiają oglądane
rzeźby!
Mitologiczne archetypy są wciąż obecne w naszej kulturze, zwłaszcza
we współczesnej literaturze. Wielokrotnie można się spotkać z mitologicznymi
toposami. Silmarillion profesora Johna Ronalda Reuela Tolkiena - dzieło
XX wieku, książka jak najbardziej współczesna (mimo, iż pierwsze zapiski
powstawały w okopach podczas I wojny światowej w 1917 została wydana
dopiero w 1977 r.) może służyć za jeden z najlepszych przykładów zawarcia
motywów mitologicznych w literaturze. Do najwyraźniejszych z pewnością
należy aluzja do klątwy rodu Labdakidów, czyli klątwa rzuconą na zbuntowanych
Noldorów: "Nikt nie zliczy łez, które wylejecie (...) gniew Valarów
będzie ścigał od Wschodu aż po najdalszy Zachód ród Feanora, a także
tych wszystkich, którzy za nim pójdą. (...) Za krew zapłacicie krwią
i zamieszkacie z dala od Amanu w cieniu Śmierci". W innym miejscu
piękna Luthien, niczym Orfeusz, śpiewem toruje sobie drogę przez podziemne
królestwo Morgotha: "(...) a z cienia rozległ się śpiew niewysłowionej
piękności, tak czarodziejski, że Morgoth musiał słuchać, czy chciał,
czy nie chciał; na moment oślepł i daremnie wodził wzrokiem dokoła
szukając śpiewającej.". Kolejnym, choć nie ostatnim przykładem
jest odwołanie do kary zesłanej na Prometeusza w historii o wojnach
z Morgothem - "Wówczas Morgoth powiesił Maedhrosa nad przepaścią
na zboczu Thangorodrimu; przykuwając jego prawą rękę stalową obręczą
do skały". Nawiązania do mitologii występują nawet w kulturze
masowej. Najlepszym (i najbardziej aktualnym) przykładem jest niezwykle
popularny "Matrix"(nawiązujący również do innych kultur
i wierzeń). Film pełen jest - mniej lub bardziej - dyskretnych nawiązań
do mitologii i historii antycznej. Kapitanem statku "Nabuchodonozor"
jest Morfeusz. Niewielu wie, iż Nabuchodonozor - historyczny władca
Babilonii posiadał (do końca nie zbadane) widzenia senne - stąd też
nawiązanie do mitologicznego boga marzeń sennych, Morfeusza, który
w przenośni "prowadził" Nabuchodonozora.
Wniosek jest oczywisty: na zrozumienie wielu aluzji do mitologii,
czy choćby motywów w sztuce pozwala jedynie znajomość treści Mitologii.
Podsumowując, Mitologia jest pozycją obowiązkową dla każdego. Okazuje
się, że może być nie tyko ciekawa, ale również niezbędna w rozumieniu
innych dzieł. Mitologia wręcz wtopiła się w kulturę (w głównej mierze
renesansu, ale również współczesną). Z pewnością może być (i jest)
lekturą interesującą, choć dla każdego pod innym kątem. Dla jednych
jest źródłem poznania kultury antycznej, wzorców zachowań i schematycznych
sytuacji często pojawiających się w późniejszych dziełach; z kolei
dla innych niezwykłą opowieścią pełną magii i fantastyczności, która
pozwala na ucieczkę od rzeczywistości w świat mitycznych herosów.
Mitologia może być interesująca dla młodych ludzi, chociaż większość
z nich podświadomie odbiera ją nieco inaczej niż pozostali czytelnicy.
Ciekawa przede wszystkim dla tych, którzy swoje zainteresowania wiążą
z literaturą, rzeźbiarstwem, filmem - czyli szeroko pojętą kulturą.
Bibliografia:
A. Złota Encyklopedia PWN
B. KŁOSKOWSKA Kultura masowa. Krytyka i obrona, Warszawa 1980 (ZE
PWN)
C. Przewodnik Pascala - Wiedeń
D. J. R. R. Tolkien - Silmarillion
E. J. R. R. Tolkien - Drzewo i liść oraz Mythopeia
Autor: Narmo
|