Brainman – recenzja książki

Na początku będzie (mam nadzieję) oczywistość: życie recenzenta jest trudne. Pół biedy, jeśli do recenzji dostanie coś, co jest oczywistym hitem albo kompletnym gniotem. Wtedy sprawa jest prosta. O wiele gorzej, jeśli dostaje on do swoich rąk produkt, będący typowym średniakiem, o którym na dobrą sprawę nic mądrego nie można napisać.

Jak łatwo się domyślić, recenzowany tutaj Brainman jest takim właśnie przeciętniakiem, z którym nie wiadomo do końca co zrobić: nie zasługuje na peany, ale objechanie go z góry na dół również byłoby ogromnie nieuczciwe wobec autora. Żeby lepiej przedstawić problem dodam, że przez ponad trzy lata pisania recenzji na łamach Tawerny RPG po raz pierwszy dostałem w swoje ręce książkę, której przeczytanie zajęło mi prawie miesiąc, a napisanie recenzji kolejnych kilka tygodni. Z recenzją zwlekałem tak długo, że mając szansę na napisanie jednego z pierwszych artykułów w Polsce, swoją opinię o książce wyrażam prawdopodobnie jako ostatnia osoba z darmowym egzemplarzem Brainmana i leżącą przed oczami recenzją Jakuba Winiarskiego, opublikowaną w kwietniowym numerze Nowej Fantastyki.

Zanim przejdę do rzeczy, kilka słów o autorze. Nieznany szerzej Dominik W. Rettinger, jest polskim autorem licznych scenariuszy do filmów kinowych i seriali telewizyjnych. Na swoim koncie ma m.in. Układ Warszawski, Ekipę i Milion dolarów. Nie jest to więc autor bez jakiegokolwiek doświadczenia i chociaż Brainman jest pierwszą książką na jego koncie, to już choćby ze względu na jego nietypowe korzenie warto zwrócić na niego uwagę.

Opowieść Rettingera toczy się dwutorowo. Z jednej strony śledzimy losy dwóch wielkich kosmicznych cywilizacji, od wieków toczących bój o prymat we wszechświecie – wojowniczych i ekspansywnych Zet oraz walczących o pokój O; z drugiej zaś obserwujemy walkę dwóch równie diametralnie różniących się od siebie ziemskich studentów: spokojnego i zdolnego Nicka Gowina oraz bogatego, uwielbianego przez wszystkich i potężnego Johna Clondike’a. Konflikt pomiędzy Zet i O, toczący się od milleniów, a dotyczący właściwego użycia potęgi mózgu istot żywych (Zet uważają, że wszystkich należy obrócić w niewolników, podczas gdy O są zwolennikami powolnego otwierania umysłów, które pozwoliłoby wszystkim korzystać z pełni ich możliwości), wchodzi powoli w ostateczną fazę: triumfujący w całym kosmosie Zet namierzają wreszcie rodzinną planetę O i przygotowują się do zadania decydującego ciosu.

Tymczasem w pobliżu Ziemi dochodzi do pozornie nieznaczącego starcia pomiędzy myśliwcami zwiadowczymi obu cywilizacji: piloci O zmuszeni zostają do lądowania na niemal dzikiej dla nich planecie A-180, przy okazji wpadając w środek bójki o dziewczynę pomiędzy Nickiem i Johnem. Kosmici usypiają studentów i prawdopodobnie ich krótka i nieprzewidziana wizyta na Ziemi nigdy nie wyszłaby na jaw, gdyby młody i niedoświadczony pilot nie uległ nagłej pokusie uruchomienia pełnego potencjału mózgu Nicka. Niezauważony przez swojego kolegę wkrada się ponownie na pokład naprawionego myśliwca i odlatuje w kierunku rodzinnej planety.

Po kilku minutach, na Ziemi pojawia się również pilot Zet – wyczuwając niezwykłą aktywność umysłu jednego z mieszkańców planety, postanawia przyjrzeć się bliżej całej sprawie. Gdy tylko dostaje się na miejsce zamieszania, od razu orientuje się co zrobił jego przeciwnik i postanawia przeciwdziałać, obdarzając Johna bezwzględną potęgą Brainpower – w pełni otwartego umysłu, pozbawionego jakichkolwiek zahamowań moralnych.

W tym miejscu zaczyna się ponad trzystustronicowy pokaz supermocy głównych bohaterów: obudzeni w szpitalu studenci natychmiast zaczynają wykorzystywać niemal nieograniczone możliwości jakie dają im wykorzystywane w stu procentach mózgi. Początkowa rywalizacja o dziewczynę, szybko przemienia się w walkę pomiędzy Johnem i Nickiem o losy całej planety, która nieoczekiwanie wpłynie na losy całego wszechświata.

Problem z książką Rettingera jest dla mnie jeden: o ile samo streszczenie fabuły wygląda zachęcająco i zapowiada widowiskową akcję, to wykonanie może pozostawiać już nieco do życzenia. Walki z użyciem super mocy, loty ponad rozszalałym oceanem i kapitalna scena z eksplozją nuklearną na dnie Rowu Mariańskiego wyrzucającą na powierzchnię amerykański okręt atomowy pasowałaby raczej do jakiejś superprodukcji pokroju Avengersów czy Iron Mana, niż do książki s-f.

Szczególnie, że Brainman niewiele więcej jest w stanie wymagającemu czytelnikowi zaoferować. Teoretycznie ciekawy motyw odwiecznej walki dobra ze złem jest spłycony do granic możliwości i straszliwie przewidywalny: już po kilku stronach od przebudzenia Nicka i Johna doskonale wiemy jak to wszystko się zakończy i jaką rolę będą pełnili obaj Amerykanie w starciu kosmicznych cywilizacji. W całej powieści zwrot akcji jest tak naprawdę jeden, chociaż i on nieszczególnie porywa.

Podobnie sprawa wygląda z budowanym przez Johna Clondike’a państwem totalitarnym. Przejmujące kontrolę nad całym światem mocarstwo nie wywołuje żadnych emocji: czytelnik nie widzi wielkiej różnicy pomiędzy USA demokratycznymi, a poddanymi dyktaturze Brainmana (co akurat niekoniecznie było zamiarem autora). Jeśli ktoś czytał kiedyś (teoretycznie przerażający) thriller Vaterland Harrisa, w którym III Rzesza wygrała II wojnę światową i niepodzielnie rządziła Europą, u Rettingera poczuje się jak w domu. W obu przypadkach bohaterowie nieustannie mówią o ucisku i inwigilacji, ale dla odbiorcy są one zupełnie niezauważalne.

Całkowicie zgadzam się ze wspomnianym już Jakubem Winiarskim, że Brainman jest typowym czytadłem. Zupełnie nie rozumiem jednak jego stwierdzenia, że jest to historia, która każe zastanowić się nad ograniczeniami naszego gatunku, przywarami, a także naturą emocji – postacie Johna i Nicka stworzone zostały w sposób tak prosty (co nie znaczy: prostacki), że równie dobrze można słowa te przypisać do niemal każdej opowieści s-f czy fantasy. Problem w tym, że motyw ten przedstawiony był o niebo lepiej w setkach, jeśli nie tysiącach książek i opowiadań, a w Brainmanie jest w zasadzie niezauważalny. U Rettingera nie liczy się psychologia – ta książka żyje takimi scenami jak rozpadający się Biały Dom czy równany z ziemią Paryż.

Niewątpliwym urokiem Brainmana jest to, że potrafi niejako śmiać się z samego siebie – chociaż występujący u Rettingera humor czasami kulał i nie zawsze mi się podobał, to na odnotowanie zasługuje fakt, że książka momentami jest poważna aż do przesady, wyśmiewając wszystkie marne opowiastki s-f klasy już nawet nie jako klasy B, ale przynajmniej D. W mojej opinii to za mało jednak, żeby uznać ją za książkę bardzo dobrą, do której wracałoby się wielokrotnie (a w ten właśnie sposób rozumiem ocenę oscylującą w granicach szkolnej piątki w Nowej Fantastyce). Ot, zwykły przeciętniak, jakich na rynku wiele. Dixit.